काठमाडौं।  देसकाे प्राय जिल्लाहरुमा रहेकाे क्रिस्चियनकरुकाे धार्मिक स्थल चर्चकाे सम्पतिहरु केही टाठाबाठा पास्टरहरुले गुठिकाे नाममा कुम्ल्याउन थालेका छन्।

निजि गुठी भनेको के हो ?
निजी गुठी: राजगुठी र छुट गुठीबाहेक आफ्नो परिवारले चलाई आएको गुठीलाई निजी गुठी भनिन्छ । इसाई समुदायमा चर्चा गरिएको निजि गुठी एक सानो कम्पनी जस्तो हो , त्यहा चर्चको सम्पत्ति सुरक्षित हुदैन । हिन्दु गुठीका जग्गा जमिन सम्पत्तिहरु सबै बेचेर खाइ सिध्याए , अझै बाकी स्वामित्व धेरै ठाउँमा ब्यक्तिकै नाममा छ । पैसाको लागि इसाईको नामधारणा गरेर केही ब्यक्तिहरुले गुठि , सस्था , चर्च भनी सोझा सिधा ख्रीष्टियनहरुलाई लुट्दै छन भने बिदेशी कुइरे ठग्दै छन् ।

गुठी संस्थान ऐन २०३३ को दफा २ (ग) अनुसार ‘गुठी’ भन्नाले कुनै मठ वा कुनै देवी देवताको पर्व, पूजा, जात्रा चलाउन वा कुनै धार्मिक वा परोपकारी कामको लागि कुनै मन्दिर, देवस्थल, धर्मशाला, पाटी पौवा, इनार, पोखरी, तलाउ, धारा, पियाउ, बाटो, घाट, पुल, चौतारा, गौचरन, बाग बगैँचा, जङ्गल, पुस्तकालय, पाठशाला, औषधालय, चिकित्सालय, घर, इमारत वा संस्था बनाउने, चलाउन वा त्यसको संरक्षण गर्न कुनै दाताले आफ्नो चल अचल सम्पत्ति वा आयस्ता आउने अरू कुनै सम्पत्ति वा रकममा आफ्नो हक छाडी राखेको गुठी समेतलाई बुझ्न सकिनेछ । भारत बाट नेपाल आउदा बाहुनहरुमा जग्गा जमिन थिएन , जनै बाहेक केही पनि थिएन नेपालका मुलबासीहरुलाई धर्मको नाममा गुठी भनि जग्गा जमिन ठग्ने काम गर्यो । अहिले धर्मको नाममा इसाईको नेता,अगुवा भनी सोझा सिधाहरुलाई ठग्ने काम चलिरहेको छ ।

निजी गुठी: राजगुठी र छुट गुठीबाहेक आफ्नो परिवार, समुदायले चलाई आएको गुठीलाई निजी गुठी भनिन्छ ।

१) राजगुठी : गुठी संस्थानको हक दायित्व भई गुठी संस्थानले बन्दोवस्त र सञ्चालन गरी आएको गुठी नै राजगुठी हो ।

२) छुट गुठी : आयस्ताबाट गुठीको पूजा, पर्व इत्यादि दानपत्र लिखतबमोजिमको काम चलाई बाँकी रहेको गुठीको शेष कसर वा सलामीसम्म राजगुठीमा बुझाउने गरी वा गुठी चलाउनेले नै शेष खाने गरी गुठी संस्थान ऐन २०२१ प्रारम्भ हुनु अगावै सरकारी गुठी लगतमा गुठी दर्ता गराई वा दर्ता गराउनुपर्ने गरी त्यस्तो गुठीको जग्गाको नेपाल सरकारमा बुझाउनुपर्ने मालपोत वा तिरो बुझाउनु नपर्ने गराई र गुठीको दर्ता गुठीयारले नै गुठी चलाउन पाउने गरी छुट पाएको गुठीलाई छुट गुठी भनिन्छ ।

३) निजी गुठी: राजगुठी र छुट गुठीबाहेक आफ्नो परिवारले चलाई आएको गुठीलाई निजी गुठी भनिन्छ ।
यस लेखमा निजी गुठी स्थापना, सञ्चालन तथा व्यवस्थापनका सम्बन्धमा गुठी संस्थान ऐन २०३३, मुलुकी देवानी संहिता २०७४ र भूमिसम्बन्धी ऐन २०२१ मा भएका कानुनी व्यवस्था तथा सर्वोच्च अदालतले गरेको फैसलाका सम्बन्धमा चर्चा गरिनेछ

गुठी संस्थान ऐनमा के छ ?
गुठी संस्थान ऐन २०३३ को दफा १९ (क) ले निजी गुठीका गुठीयारले गुठीको लगत तोकिएबमोजिमको ढाँचामा संस्थानमा दिनुपर्ने, संस्थानले व्यक्तिगत वा पारिवारिकरूपमा र सामाजिक हितको लागि राखिएका निजी गुठीको लगत राख्नुपर्ने उल्लेख छ ।
त्यस्तै दफा २१ (१) मा निजी गुठीको सबै वा अधिकांश गुठीयारले निजी गुठीको हक, दायित्व संस्थानले नै व्यहोर्ने गरी बन्दोवस्त र सञ्चालन गर्न अनुरोध गरेमा वा ऐनको दफा २१ (२) मा व्यक्तिगत वा पारिवारिकरूपमा राखिएका निजी गुठीबाहेक सामाजिक हितको लागि राखिएका निजी गुठीका गुठीयारले शिलापत्र, धर्मपत्र, दानपत्र आदिमा लेखिएबमोजिम सो गुठीको सञ्चालन नगरी गुठीको सम्पत्ति हिनामिना गरेको देखिएमा गुठीयारले लिखित अनुरोध नगरेपनि संस्थानले त्यस्तो गुठीको जिम्मा दिई बन्दोवस्त र सञ्चालन गर्नसक्ने कानुनी व्यवस्था छ ।

मोहियानी हक खरिद–बिक्री हुने
गुठी संस्थान ऐन २०३३ को दफा २७ ले गुठी जग्गामा खास जोताहा किसानको प्रचलित कानुनबमोजिम मोहियानी हक पाउने सुनिश्चित गरेको छ । साथै, दफा ३० ले मोहियानी हक खरिद–बिक्री गर्न सकिने विशेष व्यवस्था गरेको पाइन्छ ।
गुठी संस्थान ऐनको दफा ३० मा ‘भूमिसम्बन्धी ऐन २०२१ तथा अन्य प्रचलित नेपाल कानुनमा जुनसुकै कुरा लेखिएको भए तापनि यस ऐनबमोजिम मोहियानीमा कमाइआएको जग्गाको मोहियानी हक खरिद बिक्री हुन सक्नेछ’ भन्ने कानुनी व्यवस्था गरिएको छ ।