नेपालले लामो संघर्षपछि गणतन्त्र प्राप्त गर्‍यो। जनता परिवर्तन चाहन्थे, राजतन्त्रको निरंकुशता हटाएर लोकतान्त्रिक प्रणाली ल्याउन चाहन्थे। गणतन्त्र आयो, तर सोचे जस्तो परिवर्तन आउन सकेन। समय बित्दै जाँदा, पुराना नेताहरू नै बारम्बार सत्तामा दोहोरिइरहे, नयाँ पुस्तालाई अवसर नदिइरहे। यहीनेर, मेरो मनमा गहिरो द्विविधा पैदा भएको छ—गणतन्त्र सही थियो कि गलत?

गणतन्त्र: आशा, निराशा र सत्ताको खेल

गणतन्त्रको अवधारणा मूलतः जनताको शासन हो। जनता आफैंले आफ्ना नेता छान्ने, तिनको जवाफदेहितामा राख्ने, र समृद्ध नेपालको सपना साकार पार्ने। तर, नेपालमा गणतन्त्र आएपछि के भयो?

त्यही पुराना अनुहारहरूले बारी-बारी सत्ता चलाउने खेल मात्र गरे।

भ्रष्टाचार मौलायो, अवसरहरू सीमित व्यक्तिहरूकै हातमा रहे।

जनताको सहभागिता जति कागजमा लेखियो, व्यवहारमा उति कमजोर बनाइयो।

युवाहरूको भविष्य अन्योलमा पारियो, नयाँ पुस्तालाई नेतृत्व हस्तान्तरण गर्ने संस्कार बनाइएन।

गणतन्त्रको मर्म भनेकै प्रजातान्त्रिक मूल्य, जवाफदेही सरकार, र पारदर्शिता हो। तर, नेपालमा यसको ठिक विपरीत ढंगले विकास भयो। राजनीतिज्ञहरू सत्ताका लागि मात्र एकअर्कासँग सम्झौता गर्दै गए, देशको समृद्धिको एजेन्डा गौण बन्यो।

राजतन्त्र: इतिहासको छायामा नयाँ बहस

राजतन्त्रको इतिहास पनि त्यति उज्यालो थिएन। राजा महेन्द्रले प्रजातन्त्रलाई समाप्त गरेर आफ्नो एकदलीय शासन लादे। राजाहरूले सत्ता आफ्नो परिवारमा सीमित राखे, जनताको सशक्त सहभागिता सीमित भयो।
तर, अहिले राजतन्त्रको पुनःस्थापनाको माग उठिरहेको छ। किन?

निराश जनता विकल्प खोज्दैछन्।

पुराना नेताहरूको भ्रष्टाचार, विफलता र अकर्मण्यताले राजतन्त्रलाई पुनः बहसमा ल्याएको छ।

केही मानिसहरू राजसंस्थाको स्थायित्व र एकताबद्ध नेतृत्वको पक्षमा उभिएका छन्।

तर, के राजतन्त्र फर्कियो भने हामी फेरि पुरानै गल्ती दोहोर्याउने त होइनौं?

समस्या व्यवस्थामा होइन, नेतृत्वमा छ

मेरो बुझाइमा, समस्या गणतन्त्र वा राजतन्त्रको होइन, समस्या नेतृत्वको छ।

यदि गणतन्त्रका नेताहरू जवाफदेही हुन्थे, पारदर्शी हुन्थे, युवालाई मौका दिन्थे भने राजतन्त्र फर्काउने बहस नै उठ्दैन थियो।

यदि राजतन्त्र फेरि फर्कियो भने, त्यो आधुनिक जनउत्तरदायी संरचनासहितको हुनुपर्छ, नत्र इतिहास दोहोरिन्छ।

नेपालले अब ‘व्यवस्था कस्तो हो?’ भन्दा पनि ‘कसले चलाउँछ?’ भन्ने विषयमा ध्यान दिनुपर्छ। देशलाई योग्य, इमानदार र सक्षम नेतृत्व चाहिएको छ।

अब के गर्ने?

मेरो द्विविधा यहीँ छ—राजतन्त्र र गणतन्त्रको बहसभन्दा माथि उठेर नयाँ पुस्ताको नेतृत्व स्थापित गर्ने बाटो खोज्नुपर्ने हो कि?

सत्तामा रहेका पुराना अनुहारहरूलाई विस्थापित गर्ने दबाब सिर्जना गर्नुपर्छ।

शक्तिशाली, पारदर्शी, र जवाफदेही गणतन्त्र बनाउनुपर्छ, जसमा जनता मात्रै होइन, राजनीतिज्ञहरू पनि जिम्मेवार बनुन्।

परिवर्तन केवल नामको लागि होइन, वास्तविक सुधारको लागि हुनुपर्छ।

हामीले अहिले ठोस निर्णय नगरे, न त गणतन्त्रले सफलता पाउनेछ, न त राजतन्त्र फर्केर देशको समस्या समाधान गर्न सक्नेछ। परिवर्तन चाहियो, तर त्यो सही दिशामा हुनु जरुरी छ।

गणतन्त्रका विफलताहरूले राजतन्त्रको बहस जन्माएको हो। तर, हामीले केवल विकल्प खोजेर मात्र समाधान भेट्दैनौं। हामीले परम्परागत सोचभन्दा बाहिर निस्केर सही नेतृत्व खोज्नुपर्छ, सही प्रणाली बनाउनेतर्फ लाग्नुपर्छ।

यो देश न राजाको मात्र हो, न नेताहरूको मात्र। यो हामी सबैको हो। अबको परिवर्तन व्यवस्थामा होइन, नेतृत्वमा हुनुपर्छ। अबको नेतृत्व युवाहरूको हुनुपर्छ।

(✍ मधुकर बस्नेत)